Artykuł zwiera porcję wiedzy z obowiązującego programu szkolnego dla dzieci szkolnych i młodzieży.
Bibliografia:
Aroslav Spirhanzl-Duris „Mały Atlas Ptaków” Peter Wohlleben „Duchowe Życie Zwierząt”, „Nieznane Więzi Natury”Michale Cuisin „Ptaki Drapieżne Europy”Laurence Mound „Owady”Zintegrowana Platforma Edukacyjna
Ptaki (Aves)
Zastanawiałeś się kiedyś jak wyglądały dinozaury? Otóż tak się składa, że kiedy przyjrzysz się ptakom to zobaczysz w nich ogromne podobieństwo do dinozaurów. I nie bez powodu. Ptaki w prostej linii pochodzą od dinozaurów. Najbliższymi żyjącymi krewnymi ptaków są krokodyle.
Ptaki opanowały prawie wszystkie ekosystemy. Możemy je spotkać praktycznie w każdym miejscu na ziemi. Jest to poniekąd zasługa zdolności do aktywnego lotu i stałocieplności. Tam gdzie warunki okresowo są trudne np. jest zimno, dużo śniegu i mało pożywienia, ptaki migrują w cieplejsze miejsca, żeby wrócić w porę wiosenną i letnią. Są tzw ptaki migrujące np. bociany, żurawie, jaskółki. Migracje ptaków zasadniczo mają dwa powody: za pożywieniem i rozród (zakładanie gniazd i chów młodych). Istnieją też ptaki, które przybywają z dalekiej północy, by spędzić u nas zimę. Większość ptaków wędruje w stadach, lecąc w kluczu. To specyficzne ustawienie podczas lotu pozwala im na łatwiejsze pokonanie oporu powietrza. Przykładem są bociany, żurawie, gęsi, które lataja w kluczu.
Ogólna charakterystyka ptaków nowoczesnych (Neornithes)
Ptaki są kręgowcami. Skóra ptaków wytwarza pióra. To jest chyba najbardziej charakterystyczna cecha ptaków – upierzenie. Ciało ptaków pokrywają pióra, które z resztą dzieli się na kilka rodzajów w zależności od tego jakie mają spełniać funkcje. I tak mamy, lotki, sterówki (latanie i sterowność), pióra puchowe i okrywowe (izolacja cieplna).
Czy wiesz że…
Bardzo wiele gatunków dinozaurów posiadało upierzenie i było stałocieplnych tak jak ptaki. Nie umiały aktywnie latać a pióra służyłby im głównie jako izolacja termiczna, ubarwienie, poprawiały też zwrotność, skakanie i sterowność. Przykładem takich dinozaurów były drapieżne Velociraproty. Takie upierzone dinozaury potrafiły bardzo przypominać wyglądem współczesne ptaki.
A czy Ty potrafisz rozpoznać najpopularniejsze > polskie ptaki?
Przednie kończyny u ptaków przekształcone są w skrzydła, szczęki okryte są rogowym dziobem, który pozbawiony jest zębów. Ptaki posiadają lekki, mocny szkielet a kości wypełnione są pustymi przestrzeniami. Mówimy o kościach pneumatycznych. Ptaki posiadają czterodziałowe serce i są stałocieplne. Ptaki w większości wypadków są zdolne do lotu (choć niektóre gatunki są wtórnie nielotne). Układ pokarmowy oraz oddechowy są przystosowane do zdolności latania. Ptaki odznaczają się wysoką aktywnością metaboliczną. Ptaki rozmnażają się przez składanie i wysiadywanie otoczonych twardą skorupą jaj. Ptaki są jajorodne, tak jak gady i ich krewniacy dinozaury. Cała budowa ptaków została przez ewolucyjnie zdeterminowana do umiejętności latania. To wymaga lekkiej wagi (kości pneumatyczne, brak zębów) i powierzchni nośnej (skrzydła, charakterystyczny ogon i pióra).
Oddychanie ptaków
U ptaków, podobnie jak u ssaków wymiana gazowa zachodzi w płucach zbudowanych z ogromnej liczby splątanych ze sobą cieniutkich rureczek. Dzięki temu ptaki posiadają dużą większą powierzchnię wymiany gazowej. Jest to ważne, ponieważ aktywny lot wymaga bardzo dużo energii. Energii jest uwalniana w obecności tlenu. Do magazynowania powietrza służą tzw. worki powietrzne. Są to grubościenne zbiorniki wypełnione powietrzem i połączone z oskrzelami. Zmniejszają one ciężar właściwy ptaka, co jest przystosowaniem do lotu. Wentylacja płuc przez powietrze może zachodzić na 2 sposoby. Podczas chodzenia lub spoczynku tłoczenie powietrza do płuc odbywa się dzięki rytmicznym ruchom klatki piersiowej, wywoływanym przez skurcze mięśni międzyżebrowych.
Podwójne oddychanie
Natomiast w trakcie lotu klatka piersiowa jest usztywniona, ponieważ stanowi oparcie dla mięśni poruszających skrzydła. Gdy ptak unosi skrzydła, następuje wdech, powietrze dostaje się do płuc i worków powietrznych. Gdy skrzydła są opuszczane, następuje wydech. Wtedy zużyte powietrze wydostaje się z płuc, a powietrze zmagazynowane w workach powietrznych jest zasysane do płuc, natleniając krew. Podczas aktywnego lotu bogate w tlen powietrze przepływa przez płuca ptaka dwukrotnie, zarówno podczas wdechu, jak i wydechu.
Jak wszystkie zwierzęta, wygląd, biologię i zachowanie determinuje środowisko i pożywienie. Kształt dzioba ptaków zależy od rodzaju pokarmu, którym się on żywi, a także od sposobu, w jaki zdobywa pożywienie. Budowa kończyn tylnych ptaków zależy od trybu życia i zamieszkiwanego środowiska. I tak kaczki, łabędzie lub gęsi mają błony między palcami stóp, które służą do pływania niczym płetwy a ptaki drapieżne (szponiaste: orły, sokoły, jastrzębie) posiadają mocne chwytne nogi z placami zakończonymi szponami, służącymi do chwytania i zabijania ofiar.
Inteligencja ptaków
Wielu ludziom się wydaje, że jesteśmy jedynymi inteligentnymi i czującymi i istotami na ziemi. To bardzo przykry i krzywdzący pogląd i jest to całkowita nieprawda. Jest bardzo wiele zwierzą, ssaków i ptaków a nawet głowonogów i owadów, które odznaczają się niebywałą inteligencją. Niestety ewolucja, długość życia albo zwyczajnie brak odpowiednich adaptacji ewolucyjnych spowodowały, że nie mogły zbudować cywilizacji. Tak naprawdę gdyby miały do tego odpowiednie instrumenty np. kończyny albo kciuki przeciwstawne to istniałby szansa na konkurencję cywilizacyjną.
Nie wszyscy wiedzą, że niektóre ptaki są niebywale inteligentne. Papugi i krukowate to jedne z najinteligentniejszych ptaków. Potrafią używać narzędzi i rozwiązywać różne problemy logiczne. Wrony i kawki mają własny język, którym się komunikują między sobą. A każdą wypowiedź rozpoczynają od swojego imienia („Duchowe życie zwierząt”). Przejawem inteligencji jest też bardzo skomplikowany śpiew ptaków oraz ich socjalizacja.
Różnorodność gatunków ptaków, które można obserwować w naszym otoczeniu zależy od tego, czy znajdą tu pożywienie oraz schronienie. Pamiętaj, że warto dbać o skrzydlatą brać, gdyż ptaki odwdzięczą się nam pięknym śpiewem. Będziemy mieli także wspaniałą możliwość obcowania z pięknem i niezwykłą biologią ptaków.
Ptaki gniazdowniki i zagniazdowniki
Pisklęta ptaków to zwykle gniazdowniki, czyli takie które wykluwają się bezradne, nieopierzone, ślepe i przez długi czas uzależnione od rodziców. Do ptaków gniazdowników należą m.in. ptaki drapieżne, wróblowate, gołębiowate i dzięciołowate.
Jeśli pisklę po wykluciu jest pokryte piórami puchowymi i ma otwarte oczy, może od razu opuścić gniazdo i podążać za matką w poszukiwaniu pożywienia, takie ptaki nazywa się je zagniazdownikiem. Takie młode ptaki za gniazdowe to np. kury, kaczki, strusie.
Czy wiesz że… Gniazdownikami są również ludzie i inne ssaki np. gryzonie (myszy, ryjówki). Dlatego, żadne dziecko nie może się obrazić kiedy rodzic nazwie je pisklakiem. 🙂
Pasożyt lęgowy – Kukułka
Ciekawym ptakiem jest kukułka, która jest pasożytem lęgowym. Samica kukułki podrzuca jajo do gniazda ptaka z grupy wróblowatych. Pisklę kukułki, już w pierwszym lub drugim dniu po wykluciu, wyrzuca z gniazda jaja lub potomstwo gospodarza. Wydając żebrujący głos, pisklę kukułki zmusza przybranych rodziców do bardzo częstego karmienia, nawet 17 godzin na dobę. W ten sposób nieświadomi przybrani rodzice poświęcają swój czas i energię na nieswoje pisklę je dokarm. Pisklę kukułki potrafi być kilka razy większe od rodziców, którzy je dokarmiają
Znaczenie ptaków
W przyrodzie i ekosystemie ptaki pełnią istotną funkcję, gdyż stanowią ważny składnik licznych łańcuchów pokarmowych. Ponadto, zjadając owoce, przyczyniają się do rozsiewania nasion. Małe fruwające w mieści kolibry podczas pobierania nektaru zapylają rośliny, głównie egzotyczne storczyki i kaktusy. Ptaki hoduje się masowo na potrzeby przemysłu spożywczego dla jaj, mięsa, pierzu. Przykładem takich ptaków są kury, gęsi, indyki. Ptasich piór używa się do wypełniania kołder, poduszek lub kurtek, ponieważ stanowią doskonałą izolację ciepła. Walory estetyczne piór sprawiają, że używane są do wyrobu ozdób. Papugi i kanarki, krukowate, ze względu na towarzyski charakter lub piękny śpiew, są hodowane jako zwierzęta domowe i przyjaciele ludzi.
> Przeczytaj też artykuł: Jak zaprosić ptaki i owady do ogrodu.
Wszyscy kochamy ptaki za ich piękno i śpiew. Co zatem zrobić, aby móc częściej cieszyć się ich terkotem i towarzystwo? Najważniejsze to stworzyć odpowiednie środowisko w ogrodzie, parku przy oknie, na balkonie, które zaprosi ptaki do nas. Posadź drzewa i krzaki, które lubią ptaki np.: czereśnie, jarzębinę, słonecznik które uwielbiają jeść ptaki. Ptaki są tam gdzie pokarm i dobre warunki do założenia gniazda. Większość ptaków je owady. Nieskoszony kawałek łąki lub rabata kwiatowa, zaprosi owady, a wraz z nimi przylecą ptaki. Powieszenie budki lęgowej dla ptaków w odpowiednim miejscu da Ci prawdziwe ptasie reality show z życia rodziny. Ptaki na zimę można też dokarmiać. Należy jednak pamiętać, żeby robić to całą zimę systematycznie i karmić ptaki specjalnym pokarmem, żeby im nie zaszkodzić.
autor: mgr inż. Krzysztof Czachura
(biolog, projektant gier, ilustrator komiksowy)
> Zobacz gry wielkoformatowe XXL dla dzieci do nauki i zabawy.
