Artykuł zwiera porcję wiedzy z obowiązującego programu szkolnego dla dzieci szkolnych i młodzieży.
Bibliografia:
Laurence Mound „Owady” Peter Wohlleben „Duchowe Życie Zwierząt”, „Nieznane Więzi Natury” Zintegrowana Platforma Edukacyjna
Weź pod rękę lupę albo szkło powiększające a znajdziesz prawdziwy mikrokosmos na zwykłym trawniku, najpospolitszym drzewie czy rabacie kwiatowej. Najtęższe kreatywne umysły filmowców i scenarzystów z Hollywood pochylały się aż do ziemi, żeby czerpać inspiracje ze świata owadów przy tworzeniu filmów SF, fantasty czy horrorów. Przykładami są takie filmy jak: „Gwiezdne Wojny”, „Obcy”, „Mucha”. I nic w tym dziwnego, ponieważ świat owadów jest fascynujący i niesamowity, a każdy owad wygląda jak kosmita nie z tego świata, z własną ciekawą historią i biologią oraz unikalnym wyglądem.
Owady zwane również insektami (Insecta) to najbardziej zróżnicowana gromada zwierząt.
Owady są stawonogami.
Łatwo je rozpoznać po 3 parach odnóży. Stawonogami są również pajęczaki ale ich charakterystyczną cechą są 4 pary odnóży. Jeśli chcesz odróżnić owada od pajęczaka to policz mu nogi i będziesz mieć pewność z czym masz do czynienia.
Owady stanowią około 90% gatunków wszystkich zwierząt. Owady to też najbardziej różnorodna grupa zwierząt. Tak jak inne stawonogi mają ciało pokryte chitynowym oskórkiem i członowane odnóża oraz ślady segmentacji w budowie tułowia i odwłoka.
Zdecydowana większość owadów żyje na lądzie i posiada skrzydła, dzięki którym może latać. Niektóre owady, jak rybiki, pchły nie mają skrzydeł, ale poruszają się szybko, biegając lub skacząc na ogromne odległości w porównaniu do własnych wymiarów. Część owadów, np. niektóre wodne chrząszcze i pluskwiaki, żyją w wodzie lub ich rozwój jest ściśle związany z wodą – tu przykładem są np. ważki, komary, jętki.
Czy wiesz, że…
Owady to pierwsze zwierzęta w historii ziemi, które posiadły zdolność aktywnego lotu. Jeszcze zanim na nie niebie królowały dinozaury (pterozaury), ptaki i nietoperze owady były już sprawnymi lotnikami oraz przysmakiem i podstawą diety niezliczonej grupy zwierząt.
Nauka zajmująca się owadami, ich budową, biologią i zachowaniem to entomologia.
W Polsce do najliczniej reprezentowanych rzędów owadów należą motyle, chrząszcze, błonkówki i muchówki.
A czy Ty potrafisz rozpoznać najpopularniejsze polskie owady?
Rola owadów w przyrodzie
Owady mają ogromne znaczenie w świecie przyrody. Są owady zarówno pożyteczne, jak i szkodniki, komensale i pasożyty. Jedną z najważniejszych ról owadów w przyrodzie jest zapylanie kwiatów, które umożliwia powstanie owoców i nasion. Owady które pełnią rolę nośnika pyłków miedzy kwitami nazywamy zapylaczami. Do najbardziej znanych i powszechnych zapylaczy w Polsce zaliczamy oczywiście pszczoły ale również motyle, ćmy, różne gatunki muchówek i chrząszczy. Owady zapylające kwiaty są hiper pożyteczne dla człowieka i przyrody. Z ekonomicznego punktu widzenia to najcenniejsze owady.
> Przeczytaj też artykuł o ZAPYLACZACH.
Owady jako pasożyty i nośniki chorób
Część owadów do życia, rozwoju lub rozmnażania potrzebuje żywicieli innego gatunku. Są to tzw. pasożyty. Przykładem owadów pasożytniczych są pchły, komary i meszki które piją krew, gzy które składają jaja w zwierzętach i tam rozwijają się ich larwy. Oczywiście lista takich pasożytniczych owadów jest bardzo długa. Niektóre owady mogą przenosić różne choroby. Przykładem są np. komary, które w krajach egzotycznych są nośnikami malarii lub zika, denga, złota febra etc.
Budowa owadów
Owady pod względem budowy są bardzo zróżnicowane. Wynika to z przebiegu ewolucji i szeregu przystosowań do trybu życia, diety owadów oraz warunków środowiskowych. To wszystko przekłada się na specyficzną, wyjątkową budowę każdego owada. Są jednak pewne ogólne cechy budowy, które łączą wszystkie owady. Ciało owada składa się z głowy, tułowia i odwłoka. Na głowie owadów występuje aparat gębowy oraz narządy zmysłów: 1 para czułków i oczy. Aparat gębowy zbudowany jest z przekształconych odnóży gębowych. Czułki są członowanymi, nitkowatymi lub palczastymi wyrostkami, które służą do odbierania bodźców dotykowych, zapachowych i dźwiękowych. Na tułowiu owadów znajdują się 3 pary odnóży krocznych i zazwyczaj 2 pary skrzydeł.
Nie tylko zwierzęta jedzą owady – ludzie również. Jest wiele gatunków owadów jadalnych. W różnych kulturach niektóre owady są traktowane jako doskonałe źródło białka i urozmaicenie diety. Przykładem są duże larwy, którymi zajadają się plemiona Indian w Amazonii albo pieczona szarańcza, z której też robi się specjalną mąkę np. we Francji. Niektóre owady są używane w przemyśle spożywczym, jako barwnik do różnego rodzaju produktów. Np. niektóre napoje i jogurty owocowe są barwione koszenilą (E120), która pochodzi ze zmielonych czerwców kaktusowych i nadaje czerwoną barwę produktom spożywczym.
Owady pełnią bardzo ważną role w przyrodzie – nawet te pasożytnicze – i są pokarmem dla zwierząt i ptaków. Bez owadów cały ekosystem załamałby się, ponieważ są kluczowe na wielu płaszczyznach życia i procesów zachodzących w przyrodzie. Dla przykładu gdybyśmy wyeliminowali z łańcucha pokarmowego natury wszystkie, znienawidzone komary to wymarłaby ogromna część ptaków i nietoperzy, dla których jest to podstawa diety. Byłaby to ogromna strata dla przyrody i bioróżnorodności. Bez zapylaczy w większości wypadków rośliny nie mogłyby się rozmnażać, co przełożyłoby się na plagę głodu dla ludzi i zwierząt na całym świecie, spowodowaną ogromnym spadkiem plonów.
> Przeczytaj też artykuł: Jak zaprosić ptaki i owady do ogrodu.
Owady to fascynujące zwierzęta, które są kluczowym ogniwem w przyrodzie. Dlatego warto zbudować budkę lub poidełko dla owadów i powiesić je w ogrodzie lub parku. Dlatego warto zrezygnować z koszenia trawnika tak zbyt albo zostawić niewykoszoną część dla owadów i ptaków. Wraz z owadami do ogrodu zawędrują ptaki i inne zwierzęta, które będą cieszyć nie tylko oko ale także ucho swoim śpiewem. Chroniąc owady oraz ich środowiska dbamy także o inne zwierzęta ale również o siebie i przyszłość planety.
autor: mgr inż. Krzysztof Czachura
(biolog, projektant gier, ilustrator komiksowy)
> Zobacz gry plenerowe XXL dla dzieci do nauki i zabawy.
